Na diagnozę choroby nowotworowej trudno się przygotować. Nawet jeśli chory jest w trakcie badań i pojawia się u niego myśl dotycząca nowotworu, to istnieje wielka przepaść między przewidywaniem, a medyczną pewnością. Ze względu na silny stres doświadczany w tym okresie, wiele informacji i zaleceń może być przez chorych przekształcona.

Nie ze względu na złą wolę, absolutnie nie! Na to, aby chory mógł przyjąć diagnozę choroby nowotworowej potrzebny jest czas. Krótszy, dłuższy w zależności od gotowości emocjonalnej jaką cechuje się dana osoba.

W tym – i nie tylko w tym – momencie przychodzą z pomocą tak zwane mechanizmy obronne, które pozwalają na stopniową adaptację do nowej sytuacji. Mechanizmy obronne mają chronić i „dać czas” na przystosowanie. Są ukierunkowane na adaptację i poprawę stanu emocjonalnego. Jednak, co istotne, jeśli mimo ich stosowania nie uda się uzyskać adaptacji – funkcja mechanizmów obronnych staje się dezadaptacyjna.

Mechanizmy obronne możemy podzielić na:

MECHANIZMY REPRESYWNE

Zapobiegają i chronią przed postrzeganiem niebezpieczeństwa poprzez zniesienie spostrzegania lub jego zniekształcenie. Ich działanie prowadzi do unikania konfrontacji z chorobą (w rozmowie, w myślach). Wśród mechanizmów represywnych możemy wymienić: wyparcie, tłumienie, projekcja, zaprzeczanie i racjonalizacja.

• wyparcie – to usunięcie ze świadomości emocji, myśli czy doświadczeń, które mogłyby przywoływać jakieś bolesne skojarzenia. Chory nie przyjmuje żadnych informacji dotyczących choroby.
• tłumienie – to osłabianie nieprzyjemnych myśli czy emocji
• projekcja – to przypisywanie własnych nieprzyjemnych stanów emocjonalnych innym osobom
• zaprzeczanie – to ignorowanie nieprzyjemnych odczuć, myśli, ale także faktów i interpretowanie ich w sposób bardziej „łagodny”, choć niezgodny ze stanem faktycznym
• racjonalizacja – to próba uzasadnienia sytuacji w sposób rozumowy i bardziej akceptowalny

MECHANIZMY SENSYTYWNE

Ich celem jest minimalizacja niebezpieczeństwa choroby poprzez stopniowe konfrontowanie się z nią. Chory próbuje pogłębiać wiedzę dotyczącą swojej choroby,  poszukuje informacji, mobilizuje środki do walki. Wśród mechanizmów sensytywnych wymienić możemy: zabezpieczanie się, zachowania magiczne, rozszczepienie obrazu choroby, ucieczka w marzenia, selektywne przetwarzanie informacji.

• zabezpieczanie się – to wszelkie działania mające na celu ochronę przed kolejnymi przykrymi zdarzeniami (np. lęk przed ponownym zachorowaniem – prośba o usunięcie drugiej piersi)
• zachowania i myślenie magiczne – to przypisywanie niezwykłej mocy pewnym określonym przedmiotom czy działaniom; „targowanie się z Bogiem”
• rozszczepienie obrazu choroby – to przyjęcie perspektywy, która ma na celu wyodrębnienie swojej sytuacji poprzez myśli takie jak „nowotwór jest groźny, ale mój przypadek będzie niegroźny”
• ucieczka w marzenia – to myślenie, marzenie, planowanie przyszłości, które ma na celu poprawę samopoczucia
• selektywne przetwarzanie informacji – to wybiórcze przyjmowanie informacji, koncentrowanie się i wyłapywanie informacji pozytywnych, ignorowanie niepomyślnych

W sytuacji diagnozy, ze względu na silne emocje i napięcie, chory może zniekształcić informacje, które otrzymuje od personelu medycznego. Te zniekształcenia dotyczyć mogą trudności ze zrozumieniem, zapamiętywaniem czy akceptacją otrzymanej informacji. Istotne jest, że z procesem diagnozowania chory może zetknąć się kilkakrotnie (!) podczas swojego leczenia. Na przykład w sytuacji kiedy pojawia się nawrót choroby czy w momencie kiedy proponowane leczenie przynosi pacjentowi więcej cierpienia niż korzyści i zostaje zaproponowane leczenie objawowe.

Dlatego tak istotna jest uważność zarówno ze strony najbliższych, jak i personelu medycznego. Tak jak zostało już to podkreślone – adaptacja do sytuacji diagnozy choroby nowotworowej wymaga czasu. Chory może słuchać, ale „nie słyszeć” pewnych informacji, mogą one zostać w jego odbiorze przekształcone, cześć może zostać wyrzucona. Z tego też powodu zawsze warto sprawdzić, co chory usłyszał i w razie potrzeby przekazać informacje ponownie – prościej, krócej. Dobrym rozwiązaniem może być także obecność podczas rozmowy kogoś z rodziny czy poproszenie chorego, żeby zapisał – jeśli jest to możliwe,  istotne informacje na kartce.

 

 

Katarzyna Binkiewicz

 

Bibliografia:

Rogiewicz M., (red.), (2015) Praktyczny podręcznik psychoonkologii dorosłych, Kraków, Medycyna Praktyczna.